Ενότητα 5: Μεταγνωστικές Ικανότητες και γραμματισμός στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης

Σκοπός

Σκοπός της παρούσας ενότητας είναι η εισαγωγή σας στην έννοια των ποικίλων τύπων γραμματισμού, οι οποίοι στις σύγχρονες κοινωνίες αποτελούν το βασικό κορμό της ατομικής και συλλογικής δράσης του ανθρώπου για την ικανοποίηση σχεδόν όλων του των αναγκών. Στη συνέχεια, θα γνωρίσουμε τις βασικές στρατηγικές κατανόησης ενός κειμένου, το οποίο μπορεί να είναι σε έντυπη, ψηφιακή ή οπτική μορφή. Και θα ολοκληρώσουμε την ενότητα με τη συζήτηση σχετικά με το ρόλο των μεταγνωστικών ικανοτήτων (μετακατανόησης) στην εφαρμογή των στρατηγικών κατανόησης για την ολοκληρωμένη πρόσληψη του νοήματος ενός μηνύματος, κάτι που αποτελεί τη βασική δεξιότητα γραμματισμού και πρωταρχικό βασικό σκοπό κάθε αναγνωστικής περίστασης. 

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα

1. Να  ορίζετε το γραμματισμό στην παραδοσιακή και τη σύγχρονη έννοιά του.
2. Να αναφέρετε τις διάφορες στρατηγικές κατανόησης και να περιγράφετε το σκοπό εφαρμογής τους, χρησιμοποιώντας ενδεικτικά παραδείγματα.
3. Να προσδιορίζετε τις  μεταγνωστικές ικανότητες σε συνδυασμό με τις στρατηγικές κατανόησης.

Λέξεις – Κλειδιά

Γραμματισμός: Με τη στενή  έννοια αφορά τις δεξιότητες ανάγνωσης και τη γραφής, ωστόσο, η έννοια έχει διευρυνθεί και δηλώνει την ικανότητα του ατόμου να κωδικοποιεί-αποκωδικοποιεί το νόημα κάθε τύπου αναπαράστασης που χρησιμοποιείται στο περιβάλλον του,  ώστε να είναι σε θέση να λειτουργεί ανεξάρτητα και ευέλικτα στην κοινωνία.

Κατανόηση: Η κατανόηση είναι μια σύνθετη και αποκλειστικά ανθρώπινη γνωστική λειτουργία σύλληψης του νοήματος/της έννοιας ενός πράγματος, μιας ενέργειας ή κατάστασης, κατά τρόπο άμεσο, εφόσον η  πραγματικότητα βρίσκεται στο αντιληπτικό επίπεδο του ατόμου ή έμμεσα, εφόσον το άτομο έχει μπροστά του μια μορφή αναπαράστασης της πραγματικότητας.

Μετακατανόηση: Η ενημερότητα που διαθέτει το άτομο για τις διεργασίες που επιτελούνται κατά τη διάρκεια της κατανόησης ενός κειμένου οποιασδήποτε μορφής, αλλά και τη σκόπιμη ρύθμιση της διαδικασίας της επεξεργασίας ώστε να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Υποενότητα 5.1: Εισαγωγικές πληροφορίες

Όταν αναφερόμαστε στη δια βίου μάθηση και την εκπαίδευση ενηλίκων, ειδικά όταν η μαθησιακή διαδικασία επιχειρείται στο πολυσύνθετο εκπαιδευτικό και μαθησιακό περιβάλλον της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (εξΑΕ), απαιτείται η ανάπτυξη αυτόνομης δράσης από τη μεριά του εκπαιδευόμενου και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις, και οι ευκαιρίες για μεγαλύτερη και ευρύτερη μαθησιακή ανεξαρτησία. Στο πλαίσιο αυτό, η μάθηση είναι αυτοκατευθυνόμενη και εξαρτάται περισσότερο από την ετοιμότητα, τη θέληση και τις ενέργειες του ίδιου του διδασκόμενου (Λιοναράκης, 2006). Εκείνος αναγνωρίζει και αξιολογεί τις μαθησιακές του ανάγκες, σχεδιάζει τον τρόπο προσέγγισης κάθε μαθησιακού έργου, οργανώνει, ελέγχει, παρακολουθεί και αξιολογεί τη μάθησή του. Στην εποχή μας, επίσης, είναι  φανερό ότι διαμορφώνεται ένα νέο μοντέλο παραγωγής, απόκτησης και χρήσης της γνώσης. Το άτομο «δια βίου» βρίσκεται απέναντι σε έννοιες, πληροφορίες και προβλήματα, τα οποία καλείται να κατανοήσει και να διαχειριστεί με τη χρήση παραδοσιακών και σύγχρονων μέσων¹ και τεχνολογιών.  Κατά συνέπεια, η πρόσβαση στις πληροφορίες, η επεξεργασία τους και η εφαρμογή τους σε νέα περιβάλλοντα στηρίζεται εν πολλοίς στις ικανότητες γραμματισμού που διαθέτει, ώστε να τις κατανοεί με ευχέρεια, ανεξάρτητα από το εργαλείο/τεχνολογία καταγραφής και αναπαράστασής τους.

Αναλογιζόμενοι τα παραπάνω, το εύλογο ερώτημα σχετικά με τις μεταγνωστικές ικανότητες  και το ρόλο τους στην αποτελεσματική μάθηση με τη διαμεσολάβηση της κατανόησης κειμένων στο πλαίσιο του γραμματισμού, ιδιαίτερα στην τεχνολογικά ανεπτυγμένη κοινωνία της πληροφορίας, είναι το ακόλουθο: ποιες είναι εκείνες οι μεταγνωστικές ικανότητες που μπορεί να υποστηρίζουν το άτομο «δια βίου» να κατανοεί τα μηνύματα από διάφορες πηγές που του είναι απαραίτητα, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της προσωπικής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής και επαγγελματικής του ζωής; Στο ερώτημα αυτό, αφού αποσαφηνίσουμε τις διάφορες έννοιες που εμπλέκονται στην όλη διαδικασία, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη συνέχεια της παρούσας ενότητας.

Υποενότητα 5.2: Η έννοια του γραμματισμού

Στο παρελθόν ο γραμματισμός οριζόταν παραδοσιακά ως η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής (γλωσσικός γραμματισμός). Στις μέρες μας, η έννοια του γραμματισμού διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει ένα σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων, απαραίτητων για την αλληλεπίδραση του ατόμου με οποιοδήποτε συμβολικό σύστημα.  Στη λογική αυτή, το 2003 ο γραμματισμός ορίστηκε ως «η ικανότητα κάποιου να ταυτίζει, να καταλαβαίνει, να ερμηνεύει, να δημιουργεί, να επικοινωνεί, να υπολογίζει και να χρησιμοποιεί εκτυπωμένο ή γραπτό υλικό που σχετίζεται με διάφορα περικείμενα» (UNESCO, 2005:21).

Ειδικά σε ότι αφορά τη χρήση υπολογιστικών περιβαλλόντων και πόρων, η τεχνολογία δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι ένα ισχυρό εργαλείο  για την επεξεργασία πληροφοριών την κατασκευή νοημάτων και τη διαμοίρασή τους. Η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και η δια-βίου μάθηση, μάλιστα, φαίνεται ότι στις μέρες μας έχουν αποκτήσει έναν ισχυρό σύµµαχο, τις νέες τεχνολογίες (Λιοναράκης, ανάκτηση 2014). Η τεχνολογία, ιδιαίτερα των πολυμέσων, καθιστά το μαθησιακό περιβάλλον ελκυστικό και συμπληρώνει την παραδοσιακή διδασκαλία, βελτιώνει την τεχνική και τις δεξιότητες των εκπαιδευομένων. Ωστόσο, η συνθετική δηµιουργία διδακτικού υλικού µέσω των τεχνολογιών δεν είναι µία απλή διαδικασία παράθεσης γραπτού λόγου, εικόνων και ήχων: είναι µία πολύπλοκη  διαδικασία σύνθεσης όλων αυτών των τρόπων «modes» με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση του υπό μελέτη θέματος. Επιπλέον, το διαδίκτυο έχει εξελιχθεί σε ένα ισχυρό εργαλείο, με τη χρήση του οποίου οι ενήλικες εργαζόμενοι µπορούν να συμμετέχουν σε διαδικασίες πανεπιστημιακής ή επιμορφωτικής εκπαίδευσης με σύγχρονο ή ασύγχρονο τρόπο. Συνεπώς, είναι σημαντικό τα άτομα, ως πολίτες της Κοινωνίας της Πληροφορίας, να είναι ψηφιακά εγγράμματα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν τις Τεχνολογίες των Πληροφοριών και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) για την επίτευξη προσωπικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών σκοπών.

Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, με τη φράση ψηφιακός γραμματισμός αναφερόμαστε στην ικανότητα οργάνωσης, κατανόησης, αξιολόγησης και ανάλυσης πληροφοριών, καθώς και κατασκευής νοημάτων μέσω της χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας (Ετεοκλέους, Παύλου, & Τσολακίδης ανάκτηση, 2014).

Αναφορικά με τη σημασία μιας άλλης πτυχής του γραμματισμού, η οποία συνδέεται στενά με τον ψηφιακό γραμματισμό, τον οπτικό γραμματισμό, η Διεθνής Εταιρία Οπτικού Γραμματισμού (Νational Visual Literacy Association) τον ερμηνεύει «ως μια ομάδα οπτικών δεξιοτήτων που το άτομο μπορεί να αναπτύξει μέσω της όρασης, ενσωματώνοντας συγχρόνως και άλλες αισθητικές εμπειρίες». Η ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων είναι θεμελιώδους σημασίας για τη φυσιολογική ανθρώπινη μάθηση και επιτρέπουν στο οπτικά εγγράμματο άτομο να διακρίνει και να ερμηνεύσει τις οπτικές ενέργειες, τα αντικείμενα, τα σύμβολα, φυσικά ή τεχνητά, που συναντά στο περιβάλλον του. Αξίζει, μάλιστα, να σημειώσουμε ότι η οπτική γλώσσα είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη στον άνθρωπο πριν από την ανάπτυξη της λεκτικής του δραστηριότητας.

Υποενότητα 5.3: Η κατανόηση και οι μορφές έκφρασής της

Η κατανόηση αποτελεί μια εξαιρετικά σύνθετη και αποκλειστικά ανθρώπινη γνωστική λειτουργία σύλληψης του νοήματος, της έννοιας ενός πράγματος, μιας ενέργειας ή κατάστασης, κατά τρόπο άμεσο εφόσον η  πραγματικότητα βρίσκεται στο αντιληπτικό επίπεδο του ατόμου ή έμμεσα, εφόσον το άτομο έχει μπροστά του μια μορφή αναπαράστασης της πραγματικότητας. Η αναπαράσταση αυτή μπορεί να είναι κινητική (παντομίμα, γλώσσα σώματος), εικονική (εικόνες, φωτογραφίες, διαγράμματα, χάρτες) και συμβολική  (γράμματα, σύμβολα). Έτσι, γίνεται λόγος για κατανόηση του περιεχομένου ενός κινητικού, εικονικού  ή συμβολικού μηνύματος. Με άλλα λόγια, η κατανόηση αφορά κάθε μορφή επικοινωνίας (Βάμβουκας, 1994). Βέβαια, απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύλληψη ενός  μηνύματος, δηλαδή την κατανόησή του, είναι η κατοχή της κλείδας των σημείων ή συμβόλων του εκάστοτε κώδικα επικοινωνίας. Άλλα είναι, για παράδειγμα, τα σημεία του γλωσσικού κώδικα και άλλα του ψηφιακού και του οπτικού. Ακόμα παραπέρα,  παρότι ο γραπτός λόγος αποτελεί γλωσσική δραστηριότητα ανάλογη του προφορικού, συνιστά αυτόνομο λόγο, ο οποίος απαιτεί προσπάθεια και σκέψη για να παραχθεί (γραφή) και να προσληφθεί (ανάγνωση), αφού αποτελεί κάτι περισσότερο από «καταγεγραμμένο προφορικό λόγο» με δικό του γραμματικό χαρακτήρα (Κασσωτάκη-Ψαρουδάκη, 2013).

Στο πλαίσιο αξιολόγησης του PISA, η «Κατανόηση Κειμένου», η οποία αναμφισβήτητα αποτελεί το βασικό σκοπό κάθε αναγνωστικής πράξης και βρίσκεται στο επίκεντρο των δεξιοτήτων του γραμματισμού, οι διεργασίες που αξιολογούνται είναι:

• Εντοπισμός και εξαγωγή πληροφορίας.

• Κατανόηση και ερμηνεία κειμένου.

• Προβληματισμός και αξιολόγηση (επί της μορφής και του περιεχομένου του κειμένου).

Ανάλογα, ο Βάμβουκας (1994) διακρίνει τρεις μορφές έκφρασης της κατανόησης:

• Τη μετάφραση:  ικανότητα του ατόμου να εκφράζει με δικά του λόγια μια ιδέα ή πληροφορία που εκφράζει το κείμενο, δίνοντας σχετικά παραδείγματα ή δείχνει με σκίτσο ή άλλο μέσο το εννοιολογικό περιεχόμενο του κειμένου.

• Την ερμηνεία: ο αναγνώστης/θεατής είναι σε θέση να συλλαμβάνει τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων μερών-ιδεών του μηνύματος και να τις αναδιοργανώνει έτσι που να δίνει συνοπτικά την ολική εικόνα του σημασιολογικού περιεχομένου (κεντρική ιδέα, περίληψη).

• Τη  γενίκευση ή επέκταση: στην έκφραση αυτή μιλάμε πλέον για δεξιότητες κριτικού γραμματισμού, όπου ο αναγνώστης ξεπερνά το προφανές, συμπληρώνει τα κενά και συλλαμβάνει τα υπονοούμενα και τα αποσιωπούμενα. Επιπλέον,  αντιλαμβάνεται τους επικοινωνιακούς στόχους του κειμένου, τις προθέσεις του συντάκτη και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που αυτός επιδιώκει.

Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, η κατανόηση ενός κειμένου είναι αναμφίβολα μια πολύπλοκη διαδικασία που εμπλέκει δύo  μέρη: το οποιασδήποτε μορφής και είδος κειμένου και τον αναγνώστη. Το κείμενο περιέχει πληροφορίες που πρέπει να γίνουν κατανοητές από τον αναγνώστη, ο οποίος αναλαμβάνει ενεργό και διαδραστικό ρόλο, χρησιμοποιώντας τις ικανότητες (γνωστικές και μεταγνωστικές), τις γνώσεις, τις ανάγκες, τις αξίες και την εμπειρία του. Καταλήγοντας, η ικανότητα κατανόησης κειμένων, η έκφραση οποιασδήποτε μορφής και η κριτική ανάγνωση, αποτελεί το κλειδί για τη δια βίου μάθηση του ατόμου πέρα και από τη τυπική σχολική εκπαίδευση.

Υποενότητα 5.4: Στρατηγικές κατανόησης

Όπως αναφέρει ο Μπότσας (2007), η συνάφεια των μεταγνωστικών ικανοτήτων με τα διάφορα γνωστικά αντικείμενα κινείται σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη αναφέρεται στη γνώση του ατόμου για τις γνωστικές του λειτουργίες και είναι εντελώς γενική. Η δεύτερη αφορά τη ρύθμιση και τον εκτελεστικό μηχανισμό, που έχουν στοιχεία που σχετίζονται με το εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο, αλλά κατά βάση είναι και αυτά γενικευμένα και διαπερνούν σχεδόν όλες τις περιοχές της γνωστικής λειτουργίας. Με άλλα λόγια, το «μεταγιγνώσκειν» μπορεί να είναι και γενικό και ειδικό. Μπορεί να περιλαμβάνει τη γνώση του ατόμου για τις ικανότητες, τα κίνητρα, τη γνώση του, αλλά και τη γνώση του για τις κατάλληλες στρατηγικές που απαιτ0ύνται σε διαφορετικές περιστάσεις και γνωστικά πεδία.

Σε ό,τι αφορά τις στρατηγικές που εμπλέκονται στην κατανόηση ενός κειμένου, οι περισσότεροι θεωρητικοί και ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι οι βασικότερες είναι: (i) η πρόβλεψη, η σύνδεση του κειμένου με τον αναγνώστη, με άλλο κείμενο και με τον κόσμο, (ii) η οπτικοποίηση, δηλαδή, η κατασκευή νοητικών εικόνων που αντιπροσωπεύουν τις ιδέες του κειμένου, (iii) η δημιουργία ερωτήσεων που αναζητούν απαντήσεις, η δημιουργία περίληψης, (iv) ο εντοπισμός των σημαντικών ιδεών/σημείων, (v) ο προσδιορισμός της αλληλουχίας και (vi) η εξαγωγή συμπερασμάτων (Pressley & Afflerbach, 1995). Ανάλογα με τη μορφή και το είδος του κειμένου, αλλά και το συγκεκριμένο έργο που κάθε φορά μας ζητείται, μια στρατηγική μπορεί να είναι περισσότερο χρήσιμη από μια άλλη. Αυτό ακριβώς είναι που έρχεται να καθορίσει η μετακατανόηση μέσα την αξιοποίηση και εφαρμογή των μεταγνωστικών γνώσεων και δεξιοτήτων/στρατηγικών.

Η σχετική έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα, που έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια να κατανοούν ένα κείμενο έχουν αφενός ένα πλούσιο ρεπερτόριο στρατηγικών στη διάθεσή τους, διαθέτουν επίγνωση τόσο των στρατηγικών κατανόησης που χρησιμοποιούν, όσο και των λόγων που κάθε φορά εφαρμόζουν μια στρατηγική και, επιπλέον, ότι είναι ικανά να προσαρμόζουν τις στρατηγικές αυτές στις εκάστοτε ανάγκες τους. Με άλλα λόγια, τους διακρίνει μια ευελιξία, ώστε να επιλέγουν τις κατάλληλες στρατηγικές ανάλογα με το συγκεκριμένο κείμενο που έχουν μπροστά τους. Αντίθετα, εκείνοι που δυσκολεύονται, αν και ενδεχομένως είναι σε θέση να εντοπίζουν τις στρατηγικές που τους ταιριάζουν, δεν μπορούν να επιλέξουν τις κατάλληλες ανά περίσταση ή δεν μπορούν να τις συνδέσουν μεταξύ τους και να ενορχηστρώσουν ένα σύνολο στρατηγικών για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα (Μπότσας, 2007).

Υποενότητα 5.5: Μετακατανόηση και στρατηγικές κατανόησης 

Επιχειρώντας μια σύνδεση των στρατηγικών κατανόησης με τις μεταγνωστικές ικανότητες, μπορούμε να κάνομε λόγο για μετακατανόηση, την ενημερότητα του ατόμου για τις γνωστικές διεργασίες που επιτελούνται κατά τη διάρκεια της κατανόησης ενός κειμένου και τη σκόπιμη ρύθμιση αυτής της επεξεργασίας, ώστε να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα (Μπότσας, 2007). Όπως προκύπτει από τον ορισμό της, η μετακατανόηση, όπως άλλωστε και η μεταγνώση, συνίσταται από:

• τις εμπειρίες που βιώνει το άτομο σχετικά με το κείμενο που προσεγγίζει (αισθήματα βεβαιότητας, δυσκολιών, οικειότητας κ.α.) και που δημιουργούνται αυτόματα από εσωτερικές διαδικασίες παρακολούθησης,
• τη γνώση που δηλώνει «πού, ποια, πότε και γιατί» θα εφαρμοστεί μια στρατηγική κατανόησης,
• τις συνειδητές προσπάθειες παρακολούθησης και ελέγχου του γνωστικού μηχανισμού με την εφαρμογή μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

Διάγραμμα [1]: [Θεωρητικοί μηχανισμοί στην παρακολούθηση της μεταγνωστικής λειτουργίας στην αναγνωστική κατανόηση] (πηγή: Μπότσας, 2007:102)

Σε ό,τι αφορά, πιο συγκεκριμένα, τις μεταγνωστικές δεξιότητες/στρατηγικές που μπορεί να εφαρμοστούν στην κατανόηση ενός κειμένου αυτές είναι:

• Ο προσανατολισμός («τι μου ζητούν να κάνω», «κατάλαβα καλά», «τι δεν καταλαβαίνω;»).
• Ο σχεδιασμός («από πού θα ξεκινήσω», «τι να κάνω στη συνέχεια με διαδοχικά βήματα και τι μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας του λεκτικού κειμένου/εικόνας, ώστε να έχω το επιθυμητό αποτέλεσμα»).
• Η παρακολούθηση («πώς πάει το έργο μου;»).
• Η ρύθμιση («τι πρέπει να κάνω για να ολοκληρώσω το έργο μου», ίσως, επανάληψη της ανάγνωσης/ξανακοίταγμα κάποιων σημείων της εικόνας,  επιβράδυνση του ρυθμού επεξεργασίας, αναζήτηση ερμηνείας για άγνωστες λέξεις/σημεία, κράτημα σημειώσεων).
• Η αξιολόγηση- εξέταση της ορθότητας του αποτελέσματος («πληροί όλες τις προδιαγραφές ορθότητας το έργο μου;»).
• Η ανακεφαλαίωση – αυτό-αναλογισμός («τι έγινε από την αρχή μέχρι το τέλος», «τι με δυσκόλεψε», «τι πρέπει να αλλάξω στο μέλλον;») (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 2011).

Για να καταφέρει λοιπόν, ένα άτομο να κατανοήσει σε βάθος ένα κείμενο, ανεξάρτητα από τη μορφή που αυτό έχει (θεατρική/κινητική ή γλωσσική/έντυπη και προφορική ή εικονική/διαγραμματική), θα πρέπει να διαθέτει και να ενεργοποιεί ένα σύνολο ικανοτήτων μετακατανόησης. Οι μεταγνωστικές αυτές εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες θα του επιτρέπουν να αξιοποιεί από το σύνολο του ρεπερτορίου των στρατηγικών κατανόησης (Μπερκούτη, 2009), αλλά και των τεχνικών στρατηγικών που κατέχει αυτές που απαιτούνται ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση. Έτσι, θα καταφέρει όχι απλά να αντιλαμβάνεται το νόημα ενός μηνύματος, αλλά να επιτυγχάνει τόσο την ερμηνεία όσο και την επέκτασή του (Βάμβουκας (1994). 

Σύνοψη

Η παρούσα ενότητα πραγματεύτηκε το θέμα του γραμματισμού στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης και αυτό γιατί, σύμφωνα με την UNESCO, «Ο γραμματισμός βρίσκει τη θέση του στη ζωή μας μέσα από διάφορες μορφές: πάνω στο χαρτί, στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή και της τηλεόρασης, στις αφίσες, τις ετικέτες και τα σήματα που μας περιτριγυρίζουν. Όσοι, βέβαια, είναι ικανοί στη χρήση του  θεωρούν αυτονόητα όλα αυτά, αλλά εκείνοι που δεν είναι ικανοί εξαιρούνται από πολλές μορφές επικοινωνίας στο σύγχρονο κόσμο. Και αναμφίβολα αυτοί που εξαιρούνται είναι αυτοί που μπορούν καλύτερα από όλους να εκτιμήσουν την έννοια του γραμματισμού «ως ελευθερία». Ιδιαίτερα εστιάσαμε το ενδιαφέρον μας στη βασική δεξιότητα γραμματισμού, την κατανόηση ενός κειμένου. Τέλος, ολοκληρώσαμε την ενότητά μας με την παρουσίαση των μεταγνωστικών ικανοτήτων (μετακατανόησης) και τη συσχέτισή τους με στρατηγικών κατανόησης που μπορούν να εφαρμοστούν για την ολοκληρωμένη πρόσληψη του νοήματος ενός μηνύματος.

Πηγές για περαιτέρω μελέτη

Γραμματισμός: Ανάκτηση 31/1/2014 από http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e1/5.1Basic.htm

Ετεοκλέους, Ν., Παύλου, Β., & Τσολακίδης, Σ. Γραμματισμός και πολυτροπικότητα: μελέτη περίπτωσης για την αξιοποίηση του multimedia builder (mmb) από μελλοντικούς εκπαιδευτικούς στην Κύπρο. Ανάκτηση 29-1-2014 από http://www.icgl.gr/files/greek/74-783-795.pdf

Κατανόηση Γραπτού Λόγου: Ανάκτηση 31/1/2014 από http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/education/proposals/02a.html

Βιβλιογραφία

Ετεοκλέους, Ν., Παύλου, Β., & Τσολακίδης, Σ. Γραμματισμός και πολυτροπικότητα: μελέτη περίπτωσης για την αξιοποίηση του multimedia builder (mmb) από μελλοντικούς εκπαιδευτικούς στην Κύπρο. Ανάκτηση 29-1-2014 από http://www.icgl.gr/files/greek/74-783-795.pdf

Κασσωτάκη-Ψαρουδάκη, Π. (2013). Οι σχέσεις ανάμεσα στον προφορικό λόγο και την πρώιμη ανάγνωση παιδιών ηλικίας 4,5-6,5 ετών. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή. Ρέθυμνο: ΠΤΔΕΠΚ. 

Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (2011). Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτo-ρύθμιση. Αθήνα: Πεδίο.

Λιοναράκης, Α., Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Πολυµορφική Εκπαίδευση: Προβληµατισµοί για µία ποιοτική προσέγγιση σχεδιασµού διδακτικού υλικού. Ανάκτηση 31/1/2014 από http://elektra.teilar.gr/syncppt/qualityDesignOfTeachingMaterial.pdf

Λιοναράκης, Α. (2006). Η θεωρία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και η πολυπλοκότητα της πολυμορφικής της διάστασης. Στο Λιοναράκης, Α. (επιμ.) Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (σσ. 11-41). Αθήνα: Προπομπός.

Μπερκούτη, Μ. (2009). Μεταγνωστικές στρατηγικές στην κατανόηση της πρώτης ανάγνωσης. http://preview.tinyurl.com/q8eqexs.

Μπότσας, Γ. (2007). Μεταγνωστικές διεργασίες στην αναγνωστική κατανόηση παιδιών με και χωρίς αναγνωστικές δυσκολίες: «Μεταγιγνώσκειν» κίνητρα και συναισθήματα που εμπλέκονται. Ανάκτηση 31/1/2014 από http://users.sch.gr/gbotsas/pdfs/Botsas_PhDs.pdf

PISA: ανάκτηση 31/1/2014 από http://www.iep.edu.gr/pisa/index.php/2012-03-13-10-37-01/readingliteracy

Pressley, M., & Afflerbach, P. (1995). Verbal Protocols of Reading: the Nature of Constructively Responsive Reading. Hillsdale NJ: Lawrence Erlbaum.

UNESCO (2005). Aspects of Literacy Assessment. Topics and Ιssues from the UNESCO Expert. Meeting. Paris, June 10-12/2003. Paris: UNESCO.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέων

Η Πόπη Κασσωτάκη Ψαρουδάκη είναι διδάκτορας των Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κρήτης στο πεδίο της Γλώσσας και του Γραμματισμού. Πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Αθηνών (ΔΔΠΕ) με μεταπτυχιακό του ΑΠΚΥ στη συνεχιζόμενη Εκπαίδευση. Είναι Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής και έχει ασχοληθεί συστηματικά με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη βάση των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων. Έχει διδάξει δύο εξάμηνα στο Διδασκαλείο Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει συγγράψει σειρά μελετών  και άρθρων με αντικείμενο την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και την ανάπτυξη της Γλώσσας και του Γραμματισμού. Επίσης, έχει λάβει υποτροφία από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Ομοσπονδιών Γραμματισμού (FELA) για τη διεξαγωγή διετούς επιμορφωτικής έρευνας-δράσης για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών στο Ν. Χανίων. 

Η Σαββατού Τσολακίδου είναι διδάκτορας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας στο αντικείμενο της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Είναι πτυχιούχος με μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία από το Πανεπιστήμιο PARIS VII- JUSSIEU και πτυχιούχος της Γαλλικής Φιλολογίας με μεταπτυχιακό στη Διδακτική Γλωσσών από το Πανεπιστήμιο PARIS III-Nouvelle Sorbonne. Έχει διατελέσει προϊσταμένη στο Υπ. Παιδείας κατά την περίοδο του Β΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για τη διαχείριση μεγάλων έργων της  Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας και Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και κατά την περίοδο του Γ΄ ΚΠΣ, προϊσταμένη  για έργα σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Διετέλεσε Εθνική εμπειρογνώμων για 5 έτη στη Γενική Δ/νση Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως Υπεύθυνη Σπουδών και Έρευνας στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) είναι Συντονίστρια επταμελούς Κοινής Ομάδας Εργασίας με το ΥΠΑΙΘ για την επιμόρφωση στελεχών της Εκπαίδευσης και Σχολικών συμβούλων για την απόκτηση Πιστοποιητικών Διοικητικής και Καθοδηγητικής Επάρκειας.