Πρόλογος
Τα τελευταία χρόνια στους κόλπους της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής έχει εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον για τη μεταγνώση «το μεταγιγνώσκειν» (απόδοση του αγγλικού όρου metacognition), η οποία αποτελεί έναν νέο όρο για τα ελληνικά δεδομένα και αναφέρεται στη γνώση και την ενημερότητα του υποκειμένου για τις γνωστικές του διεργασίες. Το ενδιαφέρον οφείλεται στο ό,τι η μεταγνώση θεωρείται το κλειδί για την επιτυχή πρόοδο της εκπαίδευσης και της ανεξάρτητης μάθησης (αυτό-ρυθμιζόμενη μάθηση) του ατόμου, καθώς σχετίζεται με τη γνώση, τη συναίσθηση και τον έλεγχο της διαδικασίας με την οποία αυτό μαθαίνει.
Αρκετοί ερευνητές και θεωρητικοί του πεδίου επικεντρώνουν πλέον το ενδιαφέρον τους από το θεωρητικό στο πρακτικό μέρος, από το κλινικό εργαστήριο στο χώρο μάθησης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης ενηλίκων. Και αυτό, γιατί έχει διαπιστωθεί μέσα από έρευνες ότι αρκετοί ενήλικες έχουν ένα περιορισμένο αριθμό μεταγνωστικών ικανοτήτων στη φαρέτρα τους για την κατανόηση των νέων υλικών ή την επίλυση προβλημάτων. Δυσκολεύονται, μάλιστα, κάποιες φορές να εξηγήσουν τη σπουδαιότητα μιας μεταγνωστικής στρατηγικής που χρησιμοποιούν για τη μάθησή τους, ενώ συχνά χρησιμοποιούν αδιαφοροποίητες μεταγνωστικές στρατηγικές για τις περισσότερες εργασίες μάθησης ανεξάρτητα από την πηγή που χρησιμοποιούν.
Ευελπιστούμε ότι η θεματική αυτή ενότητα μπορεί να υποστηρίξει τους ενήλικες εμπλεκόμενους με αυτή, να κατανοήσουν καλύτερα τις στρατηγικές που εφαρμόζουν για να μαθαίνουν, για να θυμούνται, για να οργανώνουν και να ελέγχουν τόσο αυτά που μαθαίνουν όσο και τη μαθησιακή τους διαδικασία. Ως τελικό αποτέλεσμα αυτής της εργασίας οραματιζόμαστε την κατάκτηση των διαδικασιών της αυτόνομης και αυτορρυθμιζόμενης μάθησης και ευέλικτης σκέψης ατόμων πέρα από ηλικία, φύλο ή κοινωνική και πολιτισμική προέλευση.
(Ο πρόλογος αυτός βασίζεται στη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα θεματική ενότητα).
Σκοπός του θεματικού αντικειμένου
Σκοπός του θεματικού αντικειμένου είναι η αποσαφήνιση των μεταγνωστικών ικανοτήτων και των όψεών τους, καθώς και των κυριότερων μορφών τους (μεταγνωστικές εμπειρίες-μεταγνωστική γνώση-μεταγνωστικές δεξιότητες ή στρατηγικές). Επίσης, θα επιδιωχτεί η σύνδεση τους με τη μαθησιακή διαδικασία στο πλαίσιο των στρατηγικών μάθησης. Επιπλέον, θα παρουσιαστεί η σχέση ανάμεσα στις μεταγνωστικές ικανότητες και την αυτορρυθμιζόμενη μάθηση, με ιδιαίτερη έμφαση στο πεδίο της δια βίου μάθησης και της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Καταλήγοντας, θα επικεντρωθούμε στους παράγοντες που επηρεάζουν την εφαρμογή των μεταγνωστικών στρατηγικών, καθώς και στις ενεργητικές τεχνικές ανάπτυξης και αξιολόγησης των μεταγνωστικών ικανοτήτων.
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα του θεματικού αντικειμένου
Έννοιες-Κλειδιά του θεματικού αντικειμένου
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων
Ενότητα 1: Μεταγνωστικές Ικανότητες: Εννοιολογική αποσαφήνιση
Ενότητα 2: Μορφές Μεταγνωστικών Ικανοτήτων
Ενότητα 3: Μεταταγνωστικές Ικανότητες και στρατηγικές μάθησης
Ενότητα 4: Μεταγνωστικές Ικανότητες και Αυτορρυθμιζόμενη μάθηση
Ενότητα 5: Μεταγνωστικές Ικανότητες και γραμματισμός στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης
Ενότητα 6: Η επίδραση των ενδογενών (ατομικών) παραγόντων στη μεταγνωστική δεξιοσύνη
Ενότητα 7: Εξωγενείς παράγοντες και μεταγνωστικές ικανότητες
Ενότητα 8: Η καλλιέργεια των μεταγνωστικών ικανοτήτων
Σύνοψη θεματικού αντικειμένου
Οι μεταγνωστικές ικανότητες είναι μια ποικιλία ικανοτήτων που επιτρέπουν στο άτομο να στοχάζεται πάνω στις γνωστικές του διαδικασίες, να τις παρακολουθεί και να τις ελέγχει. Οι βασικές όψεις και λειτουργίες της μεταγνώσης αφορούν την επίγνωση, την ενημερότητα, του ατόμου για τις γνωστικές του λειτουργίες σε επίπεδο δεξιοτήτων και στρατηγικών και τη ρύθμιση της γνώσης του. Οι μεταγνωστικές ικανότητες εκδηλώνονται με τρεις διακριτές μεταξύ τους μορφές, τις μεταγνωστικές εμπειρίες, τη μεταγνωστική γνώση και τις μεταγνωστικές δεξιότητες/στρατηγικές, που παρακολουθούν και ελέγχουν την όλη μαθησιακή διαδικασία και αποτελούν τη βάση για την κατανόηση και την εμπλοκή των εκπαιδευομένων και εκπαιδευτών στη μαθησιακή διαδικασία. Στο πλαίσιο αυτών των διεργασιών, η ανάπτυξη και η καλλιέργεια των μεταγνωστικών ικανοτήτων τόσο από τους εκπαιδευόμενους, όσο και από τους εκπαιδευτές, αποτελούν το κλειδί για επιτυχή πρόοδο και οδηγούν στην αυτορυθμιζόμενη μάθηση που αποτελεί τη σύγχρονη πρόκληση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της ραγδαία εξελισσόμενης κοινωνίας της πληροφορίας και των τεχνολογιών.
Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέων
Η Πόπη Κασσωτάκη Ψαρουδάκη είναι διδάκτορας των Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κρήτης στο πεδίο της Γλώσσας και του Γραμματισμού. Πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Αθηνών (ΔΔΠΕ) με μεταπτυχιακό του ΑΠΚΥ στη συνεχιζόμενη Εκπαίδευση. Είναι Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής και έχει ασχοληθεί συστηματικά με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη βάση των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων. Έχει διδάξει δύο εξάμηνα στο Διδασκαλείο Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει συγγράψει σειρά μελετών και άρθρων με αντικείμενο την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και την ανάπτυξη της Γλώσσας και του Γραμματισμού. Επίσης, έχει λάβει υποτροφία από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Ομοσπονδιών Γραμματισμού (FELA) για την διεξαγωγή διετούς επιμορφωτικής έρευνας-δράσης για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών στο Ν. Χανίων.
Η Σαββατού Τσολακίδου είναι διδάκτορας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας στο αντικείμενο της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Είναι πτυχιούχος με μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία από το Πανεπιστήμιο PARIS VII- JUSSIEU και πτυχιούχος της Γαλλικής Φιλολογίας με μεταπτυχιακό στη Διδακτική Γλωσσών από το Πανεπιστήμιο PARIS III-Nouvelle Sorbonne. Έχει διατελέσει προϊσταμένη στο Υπ. Παιδείας κατά την περίοδο του Β΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για τη διαχείριση μεγάλων έργων της Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας και Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και κατά την περίοδο του Γ΄ ΚΠΣ, προϊσταμένη για έργα σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Διετέλεσε Εθνική εμπειρογνώμων για 5 έτη στη Γενική Δ/νση Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως Υπεύθυνη Σπουδών και Έρευνας στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) είναι Συντονίστρια επταμελούς Κοινής Ομάδας Εργασίας με το ΥΠΑΙΘ για την επιμόρφωση στελεχών της Εκπαίδευσης και Σχολικών συμβούλων για την απόκτηση Πιστοποιητικών Διοικητικής και Καθοδηγητικής Επάρκειας.